معیار صدق معرفت های دینی
معیار صدق معرفت های دینی (1)
یکی از دشوارترین مباحث معرفت شناسی دینی مسأله ی ارزش شناخت و به تعبیر دیگر، مسأله معیار صدق گزاره های دینی است.برای حل این مسأله باید اول ببینیم که آیا ابزارهایمعرفت دینی و دیگر معرفت های بشری واحد است یا نه؟بدین سان حل این مسأله مبتنی است بر پاسخ دقیق به این پرسش که آیا راه ها و ابزارهای معرفت دینی و معرفت غیر دینی تفاوت دارند یا اینکه راه ها و ابزارهای که برای معرفت های غیر دینی بکار گرفته می شوند در معرفت دینی نیز مورد استفاده قرار می گیرند.
اما به چه دلیل راه ها و ابزارهای معرفت دینی و غیر دینی واحد است؛ به تعبیر دیگر، چرا ابزارها و راهایی برای شناخت در معرفت دینی به بکار می رود همان ابزارها و راه هایی است که برای شناخت در حوزه ی غیر دینی استفاده می شود؟
توضیح آن که:
دین از سه بخش تشکیل شده است:
الف)بخش عقاید:
اصول مشترک اعتقادی میان همه ادیان الهی عبارتنداز :توحید ،نبوت و معاد است. معرفت به توحید هم از راه عقل و هم از راه دلیل عقلی ممکن است و هم از راه قلب و علم حضوری.شناخت معاد هم از راه عقل و دلیل عقلی ممکن است و هم از راه نقلی(کتاب و سنت).اما در باب نبوت ،معرفت به نبوت عامه و شناخت نیاز به راه بر و مقتدای معصوم از راه عقل و دلیل عقلی ممکن است .چنان که شناخت شخص پیامبر (نبوت خاصه) از راه اعجاز یا اخبار پیامبران قبلی امکان پذیر است.اخبار پیامبران قبلی برای کسانی که به آنها اعتقا می ورزند دلیل نقلی و تعبدی است .اما معرفت معجزه و شناخت اعجاز پیامبران از راه عقل با کمک حواس (مشاهده یعمل اعجاز آمیز) ممکن است.بدین ترتیب ،شناخت اصول اعتقادی ادیان الهی با راه ها و ابزارهای گوناگونی امکان پذیر است.
ب وج)بخشهای اخلاق و احکام:
دستور العمل های دین در بخش اخلاق و احکام ملاک واقعی دارند و آن ها ملاک ها منشأ پیدایش دستور العمل های دینی هستند.در مواردی ،عقل می تواند آن ملاک را به کمک ابزار حسی و علوم تجربی درک کند.در این صورت بخشی از مرفت دینی علاوه بر و حی و دلیل نقلی ،به کمک حواس و علوم تجربی شناخته می شوند .بسیاری از احکام بهداشتی ، نظیر مسواک زدن ، این گونه است.
اما در مواردی عقل به تنهایی و بدون نیاز به حواس ملاک های دستور العمل های اخلاقی و احکام عملی را درک می کند ؛ نظیر بدی ظلم ،حسن یا لزوم عدالت ، احسان و نیکی به دیگران م مانند آن ها. معرفت به این دسته، علاوه بر وحی و دلیل نقلی ، از را عقل نیز امکان پذیر است.
بالاخره دسته سومی از ملاک هاست که آنها را نه با عقل می توان شناخت و نه با حس ، بلکه تنها راه شناخت آن ها برای پیامبر راه وحی و برای امام معصوم راه الهام و برای دیگران نقل وحی و دلیل نقلی است.این گونه دستور العمل ها در دین بسیار است ؛ نظیر حرمت نوشیدن شراب ، حرمت خوردن گوشت خوک،تعداد رکعت های نماز واجب رو زانه و ...
بدین سان ، دستیابی به معرفت های دینی از طریق ابزارهای آنها متعدد و گوناگون است .در تاریخ ،لغت، ادبیات و مانند آنها ، دلیل نقلی و در علوم تجربی حواس و دلیل تجربی و در علوم ریاضی و فلسفی تنها دلیل عقلی کارایی دارد.
نتیجه:
با بررسی بخش های گوناگون دین بدین نتیجه رهنمون می شویم که معرفت دینی ، همچون معرفت غیر دینی ، راه ها و ابزارهای متعددی دارد .بخش هایی از آن با عقل ، بخش هایی هم عقل و هم دلیل نقلی و بخش هایی هم با عقل و هم با علم حضوری و بخش هایی هم با حواس وهم با دلیل نقلی قابل اثبات است .از این رو ابزارهای معرفت در حوزه ی معرفت دینی و حوزه ی معرفت غیر دینی یکی است.[1]
[1] درآمدی بر معرفت شناسی .محمد حسین زاده
پژمان
